سیر و سفر از گذشته‌های‌ دور تا به‌ حال‌ به‌ عنوان‌ یكی‌ از نیازهای‌ مورد توجه‌ بشر محسوب‌ می‌شده‌ كه‌ یا برای‌ كسب‌ معاش‌ یا جهت‌ تفریح‌ و به‌ دست‌ آوردن‌ اطلاعات‌ جدید انجام‌ می‌گرفته‌ است‌. بطور كلی‌ اهمیت‌ سفر به‌ حدی‌ است‌ كه‌ حتی‌ در احادیث‌ و كتب‌ اسلامی‌ نیز بارها به‌ آن‌ توصیه‌ شده‌ چرا كه‌ انسان‌ها با سفر كردن‌ می‌توانند به‌ كسب‌ علم‌ و دانش‌ و كشف‌ رموز هستی‌ بپردازند و به‌ این‌ ترتیب‌ به‌ تقویت‌ گرایشات‌ اعتقادی‌ و فردی‌ و اجتماعی‌ خود دست‌ یابند. از آنجایی‌ كه‌ سفر كردن‌، انسان‌ را با سرزمین‌های‌ دیگر آشنا می‌كند، می‌تواند نوعی‌ از اشتراكات‌ فراملی‌ و بین‌المللی‌ را در او تداعی‌ كند و به‌ علاوه‌ عظمت‌ ملت‌هایی‌ را دریابند كه‌ شاید امروزه‌ در عرصه‌ بین‌المللی‌ آن‌ طور كه‌ درگذشته‌ بوده‌اند به‌ حساب‌ نمی‌آیند.
در فرهنگ اسلامى، سیاحت به عنوان سیر آفاق در برابر سیر انفس مورد توجه قرار گرفته است. اسلام به انسان و نیازهای او نگاه ویژه‌ای دارد و آنچه را که به واقع زندگی را لذت‌بخش و آسان می‌کند و در جسم و روح و روان انسان موثر است، به رسمیت می‌شناسد.
در دنیای ماشینی امروز، انسان بیش از گذشته به استراحت و گردش نیازمند است تا آثار ناشی از فشارهای روحی و روانی را حتی‌المقدور خنثی کند؛ زیرا از این منظر، گردشگری و سیاحت یک تجربه درون‌گرایانه است. بشر می‌خواهد لحظاتی را بدست آورد که جان و روح خسته، مکدر، تاریک و متلاشی‌شده‌اش به آزادى، فراخى، لذت و زیبایی ماورایی برسد؛ می‌خواهد از این راه معنویت زندگی‌اش را تأمین و فروریختگی‌اش را جبران کند.
مسافرت از سنت‌های پسندیده در جوامع مختلف بوده است. انسان‌ها هنگام سفر از نقطه‌ای به نقطه دیگر و از زمانی به زمان دیگر در راستای رشد و کمال حرکت می‌کنند. قرآن کریم در آیات بسیاری بر سیر و سفر تاکید داشته و به انسان توصیه می‌کند که به مسافرت بپردازد. به ترتیبی که می‌فرماید: «قل سیروا فی الارض... فسیروا فی الارض...»
با اندک تأملی بر آیات راهگشای قرآن، به روشنی در می‌یابیم که با سفر کردن می‌توان به مطالعه آفاق و انفس و کسب علم و تجربه، خداشناسی از طریق مردم‌شناسی و شناخت عظمت خلقت، اعتقاد به معاد، مطالعه سنت‌های غلط و ضد ارزش‌های اسلامی و اخلاقی و همچنین عبرت‌آموزی از سرگذشت پیشینیان پرداخت.
گردشگری وسیله‌ای است که افراد را با مذاهب و فرهنگ‌های متفاوت به یکدیگر پیوند می‌دهد و به آنها کمک می‌کند تا همدیگر را با وجود تنش‌های سیاسی و اجتماعى، بهتر درک کنند. از نظر سازمان جهانی جهانگردى، مذهب به عنوان یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های سفر شناخته شده است.
از نمونه سفرهای مذهبی می‌توان به روز جهانی جوان اشاره کرد که به ابتکار واتیکان برای قوی‌تر کردن باورهای دینی در بین جوانان کاتولیک به صورت جهانی برگزار می‌شود. این سفر، یکی از بزرگ‌ترین آیین‌های مذهبی برای جوانان دنیا است و به عنوان نمونه در سال 2005 که در آلمان برگزار شد، بیش از 435 هزار زائر از 197 کشور در این مراسم مذهبی شرکت کردند.
در اسلام نیز، آیین حج به عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراسم مذهبی جهان سالانه بیش از 2 میلیون زائر را در شهر مکه گردهم می‌آورد. پیش‌بینی می‌شود که گردشگری مذهبی عربستان سعودی در دهه آینده، هر ساله از رشدی 20 درصدی بهره ببرد و تا سال 2020، تعداد2/43 میلیون نفر از شهرهای مکه و مدینه دیدن کنند که این امر، مستلزم 50 هزار اتاق اضافی در هتل‌ها و 74 هزار واحد مُبله در این مناطق خواهد بود.
از اهداف ديگر گردشگري و سياحت از منظر اسلام، عبرت‌پذيري است كه نص صريح قرآن در آيه 11 سوره انعام «بگو در زمين بگرديد آن گاه بنگريد كه فرجام تكذيب‌كنندگان چگونه بوده است» و آيه 69 نمل «بگو در زمين بگرديد و بنگريد فرجام گنه‌پيشگان چگونه بوده است» نيز بر آن صحه‌ مي‌گذارد.
حضورهر توریستی در هر کشور موجب ایجاد مشاغل مختلفی در داخل هر کشوری خواهد شد. یکی از نقاط قوت کشورهای اسلامی ،جغرافیای آن ها است. بسیاری از کشورهای حوزه اسلامی مثل مصر، ایران، ترکیه به دلیل برخورداری از قدرت فراوان دارای تمدن دیرینه ای هستند و آثار وامنیت فراوانی شامل مساجد میادین شهری، شهرهای قدیمی آثار تاریخی متعدد،بناهای متعدد،عبادتگاهها و روستاهای قدیمی و خشتی و گلی وبسیاری از جاذبه های گردشگری که این می تواند عامل جذب مهمی برای جذب توریست خوب باشد.
ازنظر اکوتوریست نیز محیط جغرافیایی و طبیعی بسیاری از کشورهای اسلامی مثل مالزی، اندونزی، بخصوص لبنان، ایران و برخی از کشورهای دیگر عربی و افریقایی جهان اسلام دارای موقعیت آب و هوایی و طبیعت بسیار جذابی هستند که این مسئله باز هم می تواند عاملی برای جذب توریست باشد بنابراین از هر دو منظروبه لحاظ تمدن و امنیت و ساختمان و آثار تاریخی و چه به لحاظ مسایل زیست محیطی و طبیعی و جهانگردی و طبیعت گردی دنیای اسلام موقعیت بسیار خوبی دارد و به اصطلاح می تواند از صنعت توریست به عنوان منبع درآمد قابل توجهی بخصوص در برخی از کشورهای آن استفاده کند.
اساساً فضای معنوی کشورهای مسلمان، خود دارای جاذبه است. بسیاری از مسلمانان دوست دارند به مناطقی سفر کنند که فرهنگ و ارزش های اسلامی بر آنها حاکم است. رعایت ارزش ها و آداب اسلامی ازجمله وجود غذاهای حلال و راحتی در انجام فرایض دینی، احساس امنیت و خاطری آسوده را برای گردشگران مسلمان فراهم می کند.
امروزه‌ متاسفانه‌ در حوزه‌ میراث‌ فرهنگی‌ ایران‌ تنها توجه‌ به‌ بعد مادی‌ اهمیت‌ دارد در حالی‌ كه‌ برای‌ عرضه‌ این‌ ارزش‌های‌ گرانقدر به‌ جهانیان‌ باید آن‌ را به‌ عنوان‌ یك‌ مكتب‌ علمی‌ پرورش‌ داد. آثار بسیاری‌ در طول‌ تاریخ‌ از فرهنگ‌ و تمدن‌ ایرانی‌ باقی‌ مانده‌ كه‌ عاملان‌ این‌ باورها و فرهنگ‌ها در جامعه‌ اسلامی‌ به‌ فراوانی‌ مشاهده‌ می‌شوند.
اما نكته‌ قابل‌ اهمیت‌ این‌ است‌ كه‌ معرفی‌ آثار تاریخی‌ نباید برخلاف‌ فلسفه‌ وجودی‌ آنها تعریف‌ و تنها به‌ بعد میراث‌ مادی‌ آن‌ توجه‌ شود. بطور مثال‌ در معرفی‌ یك‌ مسجد تاریخی‌ صرفا توجه‌ كردن‌ به‌ نوع‌ معماری‌ و قدمت‌ آن‌ كافی‌ نیست‌، آنچه‌ مهم‌ است‌ نشان‌ دادن‌ و قابل‌ درك‌ كردن‌ ارزش‌ معنوی‌ این‌ مكان‌ به‌ عنوان‌ یك‌ محور اجتماعی‌ در جامعه‌ اسلامی‌ است‌.
استان مازندران و به طبع آن شهرستان بابل نیز با وجود ظرفيت‌هاي وسيع در حوزه گردشگري اسلامی، هيچ گاه به نحو مطلوبي از اين امكانات استفاده نكرده و نتيجه اين بي‌توجهي فلج شدن صنعت گردشگري در اين حوزه وسيع است.
شهرستان بابل دارای دو هزار و 69 موقوفه و 31 هزار و 551 رقبه، 75 بقعه، 640 مسجد، 125 حسینیه، 450 تکیه و 61 سقاخانه می باشد که اگر به‌ آنها توجه‌ شود‌ و در حاشیه‌ این‌ اماکن مذهبی شهرك‌های‌ توریستی‌ و مراكز علمی‌ و تفریحی‌ ساخته‌ شود، با توجه‌ به‌ طبیعت‌ خوب‌ این‌ منطقه‌ و فضای‌ امن‌ و آرام‌ آن‌، محیطی‌ دلپذیر برای‌ گردشگران‌ بویژه‌ گردشگران‌ مسلمان‌ خواهد شد.

دکتر عابدین مومنی

عضو هیات علمی دانشگاه تهران